Yazan Muammer KARABULUT
Rusya’da 20 saat süren darbe söylentileri nerdeyse tam dünya savaşı çıkartacakken hızı biranda kesildi.
Söylentilerin dört nala koştuğu yer yine sosyal medya mecrasıydı. Başta #Darbe, #Putin, #Rusya, #Wagner ve hatta #15Temmuz gibi daha bir çok etiket milyonlarca kullanıcı tarafından TT olurken, neredeyse her etiketin milyonlarca kullanıcısı oldu.
TÜRKİYE'DE RUS TROLLER Mİ TT OLDU?
Darbeler konusunda kulağı delik olan Türkiye ise sosyal medyada adeta rekora gitti. Rusya konusunda uzmanların her biri farklı yorumlarla olmayan darbeyi bütün ayrıntıları ile anlatmaya başladı. Böylelikle Rusya’da olmayan darbe Türkiye’de yapılmış kabul edildi. Oluşan TT’ler de Wagner’in kurucusu Yevgeni Prigojin’in kurduğu İnternet Araştırma Ajansı(*) trollleri var mıydı bunu bilmiyoruz ama olduğunu iddia edebiliriz. Çünkü TT olan konularla baktığımızda, bu çapta yoğun bir kullanıcıyla hiç karşılaşmamıştık. Tam "trolllük bir manipülasyondu.
TT’lerin gücü televizyonlara uzandı. Ve TV’ler sosyal medyayı aratmadı. Örnek olarak, NTV haber sunucusu Moskova’daki temsilcisine canlı bağlandı, oradaki durumu sordu, -temsilci, “burada her şey normal” deyince, o da “nasıl normal olur, biz burada geriliyoruz.” dedi.
Türkiye bir anda ekonomiyi, dolardaki artışı, CHP’deki liderlik tartışmasını sıfırladı. Eğer Rusya’daki hadise Türkiye’deki abartı kadar olsaydı, önümüzdeki bayramda kurban kesmeyi ve bayramlaşmayı bile unuturduk.
Rusya ise sosyal medya kullanıcıları, belki de Wagner’in trollleri sayesinde ABD’deki think tankçıların tam karşılığı olan düşünce kuruluşlarına, hiçbir bedel ödemeden son siyasi durumunu elde etti.
Rusya’da neler olduğuna gelecek olursak…
Karşımızda belki de çok fazla bilmediğimiz bir Rusya, o Rusya’da da 19 yüzyılda çocukların zihinsel gelişimi için tasarlanan, “matruşka” oyununa benzeyen bir siyaset var. Farklı boyutta aynı görüntünün iç içe geçmiş haline değişik yorumlar yapıyoruz. Kocaman bir darbe söylentisinin içinden küçücük bir sürtüşme çıkıyor.
O zaman Rusya’da oynanan, o matruşka siyaseti ile gösterdiklerine değil görünmeyen tarafı ile görmeye çalışalım.
İsrail’da 1932 yılından ilk önce The Palestine Post, 1950 yılından itibaren de yayın hayatını The Jerusalem Post olarak sürdüren gazetenin internet sitesinde 2018 yılında yapılan bir haber, "Rusya ve İsrail arasında GÜÇLÜ ve BÜYÜYEN bir ilişki var. Suriye'de olan her şey tamamen İsrail ile koordine ediliyor. Rusya Orta Doğu'da her ne yapıyorsa, tamamen İsrail ile koordine ediliyor." diyerek yorum yapıldı.
O günkü haberin içeriğine girmeden önce, Rusya’da bu analize neden olan resmin en iyi göründüğü zaman 24 Şubat 2022 tarihidir. O gün Putin, uzun bir tarihi konuşmanın ardından, haklı gerekçeleri olduğunu ileri sürerek, Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetlerini resmen tanıdığını açıkladıktan sonra Ukrayna ile savaşa başladı.
Savaş başladığında, Rusya’da savaşa karşı olduğunu açıkça söyleyen, konumu itibari ile çok tanınmayan bir kişi vardı. O kişi, 30 yıl görevde kalan Rusya’da Yahudi topluluğunu oluşmasında emeği bulunan hahambaşı Pinchas Goldschmidt idi. Kendisi savaş başladıktan iki hafta sonra Mart ayında ailesi ile birlikte emek verdiği cemaati ile vedalaşamadan Rusya’dan ayrılmak zorunda kaldı.
Ve İsrail’de yaşamaya başladı.
Seçimle göreve gelen hahambaşı Goldschmidt’in görev süresi daha önce Moskova Yahudi Dini Cemiyeti Yönetim Kurulu görev süresini uzatmış olmasına rağmen, savaş karşıtlığı Putin’i rahatsız edinci görevine son verildi.
Goldschmidt de 7 Temmuz 2022 tarihinde Moskova'nın baş hahamı olarak görevinden resmen ayrıldığını açıkladı. Böylelikle bütün Rusya’da CHABAD(*) örgütünün baş hahamı olan ve 1999 yılından itibaren Dünya Ekonomik Foruma katılan Berel Lazar’in (bkz) kontrollüne geçti.
O günden sonra Goldschmidt, Yahudi hahamların geleneğinde olmayan bir mücadele ile dünyadaki CHABAD dışındaki Yahudi liderlerle bir araya gelemeye çalıştı ve Avrupa’da tanındı.
Rusya’daki CHABAD örgütünün lideri Berel Lazar’in savaşa karşı olduğunu söylemesi rağmen, Putin bu karşıtlıktan hiç rahatsız olmadı. Çünkü Rusya’da Vladimir Putin’in bu örgütle güçlü bağları olduğunu bilmeyen kalmamıştı.
CHABAD 2000'li yılların başında Rus hükümetinden aldığı arazi ve finansmanın da yardımıyla Rusya'daki diğer tüm Yahudi örgütleri karşısında üstünlük kazandı.
Putin’in sayesinde CHABAD’ın kazandığı üstünlükte ABD ile RUSYA rekabetini de görmek olanaklı. Şöyle ki, 18. yüzyılda Rusya merkezli örgütün Hahamı Joseph I. Schneersohn'un 1930'lu yıllarda Polonya'ya kaçtığında, adını taşıyan 12.000 kitap ve 50.000 belgeden oluşan tarihi bir koleksiyonun Sovyet yetkililerinin eline geçiyor. Merkezini Polonya’dan sonra ABD’ye taşıyor. Günümüzde ise Brooklyn merkezli Hasidic hareket CHABAD-Lubavitch olarak anılmaya başlıyor.
ABD’de de güçlü olan CHABAD, Brooklyn’deki merkezini güçlendirmek için 2004 yılında Rusya'dan metinleri iade edilmesi istemi ile ABD federal mahkemesinde dava açtı. Mahkeme Rusya’ya karşı açılan davada, CHABAD'ın lehine karar verirken, Rusya'nın buna uymaması üzerine de günde 50.000 dolar para cezasına hükmetti.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise CHABAD’ın Brooklyn merkezinin istediği koleksiyonun, ABD için başka davalara da emsal olur gerekçeleri ile vermediğini açıkladı. Fakat Putin 2013 yılında koleksiyonun bir kısmını, Berel Lazar'ın başkanlığındaki Moskova'da yeni kurulan Yahudi Müzesi ve Hoşgörü Merkezi'ne devrederek anlaşmazlığı sona erdirmeyi planladı. Davaya açan CHABAD merkezi ise bu durumu da kabul etmedi.
Yani görünürde, CHABAD’ın koleksiyonu CHABAD’da ama davalık olan ABD ile RUSYA.
Yine de CHABAD örgütü Rusya’daki tüm Yahudiler üzerinde söz sahibi olurken, siyasetinde belirleyici gücü oldular. Bu arada Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin de Putin gibi CHABAD örgütü ile ilişkisini çok çok iyi olduğunu ve bu örgütün eş zamanlı iki ülkede örgütlendiğini söylemeliyiz.
Rusya’nın artık eski hahambaşısı Goldschmidt ise faaliyelerini 2011 yılından itibaren batıyla devam ettiriyor ve Avrupa Hahamlar Konferansı'nın başkanlığını yürütüyor. (bkz)
Gelelim Rusya’nın karanlık yüzüne ışık tutacak, asıl görmemiz gereken ve bugüne kadar Türkiye’de hiç haber bile yapılmayan, yalnızca 2018 yılında yapılan o habere gelelim.
Haberin her satırı Putin’i, CHABAD’ı Rusya’yı, ABD’yi, İsrail’i, bulunmuş olduğumuzu coğrafyayı ve yeni dünya düzenini anlatıyor.
Haber 20 Mart 2018 tarihinde yayınlandı(bkz). Haberin fotoğrafında ise 19 Şubat 2013 Reuters yazılı. Haber resimin altında ise Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin Moskova'daki Yahudi Müzesi ve Hoşgörü Merkezi'ni ziyareti sırasında Rusya Hahambaşı Berel Lazar'ı dinliyor yazılı.
Haber, “Rusya Hahambaşısı Putin'in antisemitizmle uzaktan yakından ilgisi olmadığını söyledi.” başlığı ile verilmiş.
1-Rusya'nın baş hahamına göre Putin, bir sinagogun ya da başka bir Yahudi etkinliğinin açılışına katılan ilk Rusya Devlet Başkanı oldu.
NBC'den Megyn Kelly'ye verdiği son röportajda,
2-Amerika'daki seçimlere müdahaleden Yahudilerin sorumlu olabileceğini öne süren Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yol açtığı tartışma, görünüşe göre Rus Yahudileri arasında Yahudi dünyasının başka yerlerinde olduğu kadar öfke yaratmadı.
Rusya'nın şu anda İsrail'de bulunan iki baş hahamından biri olan Berel Lazar, Pazartesi gecesi Kudüs'teki Beit Avi Chai'de tıklım tıklım dolu bir salona Putin'in,
3- uzaktan yakından antisemit olmadığını ve bir sinagogun ya da herhangi bir Yahudi etkinliğinin açılışına katılan ilk Rusya Devlet Başkanı olduğunu söyledi.
The Jerusalem Report'un baş editörü Steve Linde ile yaptığı görüşmede Lazar,
4-Putin'in birkaç seçenek sıraladığını ve Yahudilerin de dahil edildiğini, bunun antisemitizmden değil, Rusya'da Yahudilerin çok zeki ve güçlü olarak görülmesinden kaynaklandığını ve bunun da bu inancı doğruladığını iddia etti.
İtalya'da doğan, Amerika'da eğitim gören ve son 30 yıldır eşi ve 14 çocuğuyla birlikte Rusya'da yaşayan Lazar,
5-Yahudilere eşit davranan ve antisemitizmle mücadele eden ilk Rus lider olduğunu söylediği Putin ile yakın bir ilişki geliştirdi. Putin daha fazla sinagog açılmasını da teşvik etti.
6-Boris Yeltsin ve Mikhail Gorbachev Yahudilere dostça yaklaşmışlardı, ancak Lazar'a göre Putin Yahudilerin herkesle aynı haklara sahip olduğunu söyleyen ilk lider oldu.
7-Putin yeni bir sinagogun açılışına katıldıktan sonra Lazar'a yaşlı bir kadın yaklaşmış ve ona hayatı boyunca başını öne eğerek yürüdüğünü, çünkü Yahudi olduğunu kabul etmekten korktuğunu söylemiş. Ama eğer Putin bir sinagoga gelebilirse, artık başını dik tutarak gururla yürüyebileceğini söyledi.
Çoğu insan Demir Perde'nin yıkılmasından sonraki büyük göçü Rus Yahudiliğinin modern mucizesi olarak görüyor, ancak Lazar başka bir mucize daha görüyor:
8-20 yıl önce Yahudi olduklarını bilmeyen insanların bugün dinlerine bağlı olmaları ve çocuklarını dinlerine bağlı Yahudiler olarak ya da en azından utanmadan ve korkmadan gururlu Yahudiler olarak yetiştirmeleri gerçeği. Ona göre bu devam eden bir mucize.
9-Birçok kişinin sokakta kipa (takke) ya da Davut Yıldızı taktığını, bunun dindar oldukları için değil, kendilerini açıkça Yahudi olarak tanımladıkları için olduğunu söyledi - oysa Yahudiler on yıllar boyunca, "Komünizm öncesinde bile" ayrımcılığa maruz kaldılar.
Bugün Rusya'da kaç Yahudi olduğu sorulduğunda Lazar,
10-kesin bir rakam vermenin imkansız olduğunu, çünkü hala Yahudi olduğunu bilmeyen çok sayıda insan olduğunu söyledi - "ve bizim işimiz onları bulmak."
Yakın zamanda yapılan bir araştırmaya göre bu sayı 1,5 milyon, ancak Lazar çok daha fazla olduğundan emin.
11-Rus hapishanelerinde 11 Yahudi ibadet odası var ve Lazar bunların hepsini dolaşıyor. Bir tanesinde en üst düzey iki yetkilinin Yahudi olduğunu keşfetmiş, ancak ziyaretine kadar ikisi de bunun farkında değilmiş. Aslında sadece atalarının değil, kendilerinin de Yahudi sınırları içinde olduklarını keşfettiklerinde heyecanlanmışlardır.
Hahama göre Rusya'daki Yahudi yaşamının güzelliklerinden biri de bir Yahudi ile diğeri arasında ayrım yaratan etiketlerin olmaması.
12-Uyum düzeyleri ne olursa olsun herkes mutlu bir ailenin parçası. Basitçe hepsi Yahudi.
Putin İsrail'i gerçekten seviyor, diyor Lazar.
13-İlk geldiğinde o zamanki adıyla Leningrad, şimdiki adıyla St. Petersburg belediye başkan yardımcısıydı. Gördüklerinden o kadar etkilenmiş ki Rusya'ya döndüğünde tüm ailesini de yanına alarak Metulla'dan Eilat'a kadar tüm ülkeyi kapsayan bir İsrail turuna çıkmış.
İnsanlar CHABAD'ı Rus Yahudilerine o kadar çok hizmet sunmakla suçluyor ki, Yahudiler İsrail'e gelip yaşamak için hiçbir istek duymuyorlar. Bu kişilerden biri de Lazar'ı ofisinde bir toplantıya çağıran ve ona bağırarak Rus Yahudilerinin aliyah(**) yapmaları için tüm Yahudi okullarını ve sinagogları kapatmasını söyleyen Başbakan Ariel Şaron'du.
14-Şaron, Lazar'a İsrail'in ülkedeki Arap topluluklarının nüfusundan daha düşük bir nüfusa sahip olmasını engellemek için demografik artışa ihtiyacı olduğunu anlatmaya çalıştı.
Konuşma bir ileri bir geri gitti ve ikisi de birbirini ikna edemedi. Lazar, Şaron'u Rus Yahudilerinin İsrail'e göç etmeye zorlanamayacağı ve Yahudi hizmetleri ellerinden alınırsa asimile olup Yahudi halkından sonsuza dek kopacakları konusunda ikna etmeye çalışmıştı.
15-Birkaç yıl sonra İsrailli bir büyükelçi ona CHABAD'ın haklı olduğunu söyledi.
Lazar,
16-"Bir Yahudi için en iyi yerin İsrail olduğuna inanıyoruz," dedi. "Ama önce kendini Yahudi hissetmeli."
Rusya'ya gelen İsrailli ziyaretçiler, Rus Yahudiliğinin geçirdiği evrimi bizzat görebilecekleri sinagog ayinlerine katılmayı severler. Haham, aynı İsraillilerin İsrail'de sinagoga gitmediklerini, çünkü dindar olarak etiketleneceklerini söyledi.
17-Ancak Rusya'da sadece Yahudi oldukları için sinagoga gidiyorlar.
LAZAR'A GÖRE,
18-Başbakan Benjamin Netanyahu ile Putin arasındaki sıcak dostluk on sekiz yıl kadar önce hahambaşının ofisinde görüldü.
19-Putin bir Hanukka mumu yakma etkinliğine geliyordu ve Lazar, Netanyahu'nun Moskova'da olduğunu öğrenince onunla temasa geçti ve çok ilginç biriyle tanışacağını söyleyerek onu aynı etkinliğe davet etti.
20-İki adam (Putin ve Netanyahu) Lazar'ın ofisinde baş başa iki saat konuştular ve o zamandan beri de sık sık görüşmeye devam ediyorlar.
Rusya'nın dış politikası hakkında fazla bir şey bilmediğini iddia eden Lazar,
21-Moskova'nın İsrail'i Suriye'deki durum hakkında her gün bilgilendirdiğini söyledi.
22-Putin'in birçok kez Esad'lı Suriye'nin İsrail için Esad'sız Suriye'den daha iyi olduğunu, çünkü Esad olmazsa teröristlerin yönetimi ele geçireceğini söylediğini de ekledi.
23-Rusya'nın İran'la ilişkisini açıklayamadı ama bunun Rusya'nın İran sorununa uygulanabilir bir çözüm bulma yolu olduğunu tahmin etti.
Moskova'nın mevcut durumun üstesinden gelmek için bir çözüm bulunması gerektiğini anlamasını sağlamak amacıyla Tahran'la diyalog yürüttüğüne inanan Lazar,
24-"İran'ın kendisi İran'a düşman ve Arap dünyasındaki pek çok kişi İran'ın yanlış yöne gittiğini düşünüyor" dedi.
Eylül ayında bir Yahudi üniversitesinin açılması gibi Yahudilerin Rusya'da sahip olduğu tüm özgürlüklere ve CHABAD'ın yüksek mevkilerde sahip olduğu tüm etkiye rağmen, son birkaç yıl içinde birkaç CHABAD hahamı sınır dışı edildi; en sonuncusu Soçi'de çalışan ve geçen yıl ulusal güvenlik için tehlike oluşturmakla suçlanan Amerikalı Haham Ari Edelkopf'tu.
Lazar,
25-Edelkopf'un hangi suçu işlediğini öğrenmeye çalıştığında aldığı yanıt, böyle bir soruyu CIA ya da Mossad'a yöneltmesi halinde bir yanıt alamayacağı, dolayısıyla KGB'nin halefi olan Federal Güvenlik Servisi'nden de bir yanıt bekleyemeyeceği yönündeydi.
Lazar'ın bir açıklaması da Rusların kendi Rus doğumlu ve Rus eğitimli hahamlarını istedikleri yönündeydi.
26-"Yurtdışından ithal haham istemiyorlar." (bkz)
Son olarak Berel Lazar olarak bilinen Shlomo Dov Pinchas Lazar 19 Mayıs 1964 tarihinde,
27-İtalya'nın Milano kentinde doğdu. Lazar, 1964'te Haham Menachem Mendel Schneerson'ın ilk elçileri arasında yer aldı.
Lazar 15 yaşına kadar Milano'daki Merkaz Yahudi Gündüz Okulu'nda okudu . Daha sonra New York'ta okumaya devam etti ve New Jersey, Morristown'daki Rabbinical College of America'da dini araştırmalar alanında lisans derecesi aldı. 23 yaşında New York City'deki Central Lubavitch Yeshiva'ya atandı. Lazar, 1990 yılında Moskova'nın Maryina roshcha Bölgesi'ndeki sinagoga Chabad-Lubavitch örgütünün bir elamanı olarak atandı.
2000 yılından itibaren de Vladimir Putin ile olan dostluğuyla tanındı. Rusya Hahambaşı (ünvanı alan iki kişiden biri) ve Rusya Yahudi Cemaatleri Federasyonu ve Federasyonu başkanıdır. BDT'deki Yahudi Cemaatlerinin Eylül 2005'te Lazar, Rusya Kamu Dairesi'nin bir üyesi oldu . Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile olan bağlantıları nedeniyle ona bazen "Putin'in hahamı" diyorlar.
RUSYA CHABAD’IN HAKİMİYETİNDE!
Eğer RUSYA ile ilgili bir yorum yapılacaksa CHABAD görmezden gelinemez! Fakat ne hikmetse Türkiye’de kendinsine Rusya uzmanı veya bölgeyi tanıdığını iddia eden hiçbir stratejist CHABAD’dan bahsetmez. Diğer bir ifade ile CHABAD’ı göstermediklerinden dolayı Rusya’yı da net olarak göremiyoruz.
WAGNER’İN BİR DE TROLL ORDUSU VAR!
Parasını Putin’den alan, ama Rus Ordusuna meydan okuyan gibi gözüken, 20 saatimizi çalan çakma darbeci Wagner veya Yevgeny Prigozhin kim ona bakalım.
Putin’in Şefi…
Yevgeny Prigozhin 1961 yılında o zamanki adıyla Leningrad, şimdiki adıyla St Petersburg'da doğdu. Gençlik yıllarını, dolandırıcılık ve hırsızlık suçundan dokuz yıl hapiste yattı. Hapisten çıkması ve Sovyetler Birliği'nin çöküşü Prigozhin'in girişimcilik yoluna girmesini sağladı. Memleketinde sosisli sandviç arabaları ile başladı ve daha sonra St. Petersburg'da o zamanki belediye başkan yardımcısı Vladimir Putin de dahil olmak üzere Rus elitlerinin merkezi haline gelen lüks bir restoranın sahibi oldu. Prigozhin Puti’nin yemeklerinde boy göstermeye başladı ve "Putin'in şefi" lakabı ile ünlendi. Ancak Prigozhin hırslarını yemek sektörüyle sınırlamadı. Rusya için seçimlere müdahale etti ve askeri gri hizmetlere dalış yaptı.
Prigozhin 2014 yılında özel bir askeri şirket olan Wagner Group'u kurdu. Ve aynı yıl Rusya destekli ayrılıkçıların Kırım Yarımadası'nı yasadışı olarak ilhak etmesine yardımcı oldu.
FBI'ya göre, ajans 2016 ABD başkanlık seçimlerinin sonuçlarını etkilemek için yaygın bir dezenformasyon kampanyası başlattı. Bu iddialara, Prigozhin ve avukatları tarafından şiddetle reddedildi. Prigozhin, Rus troll çiftlikleriyle bağlantısı hakkında yazan gazetecilere karşı yasal işlem başlattı. Fakat Prigozhin, Eylül 2022'de bu birimleri kurduğunu, 14 Şubat 2023 tarihinde ise Prigozhin, daha çok troll fabrikaları ağı olarak bilinen, “İnternet Araştırma Ajansı”'nın(***) arkasında olduğunu itiraf etti.(bkz)
Rus özel askeri şirketi Wagner Group'un başkanı Yevgeny Prigozhin, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaşın önde gelen isimlerinden biri haline geldi.
Wagner özel askeri müteahhitlik şirketinin sahibi ve devasa bir internet troll çiftliğinin lideri Prigozhin, son olarak 24 Haziran'da güçlerine Moskova'ya yürüme emri verdi. Sonra Wagner kuvvetleri Rostov'u terk edeceğini açıkladı. Yakında başka nerelerden de çekileceğini Wagner Grubunun da ne kadar etkisi kalacağını göreceğiz.
Putin’in penceresinde, Prigozhin her alanda kullandığı önemli figür olarak gözüküyor. Ama aşırı derecede güçlenmemesi için de ona göz kulak oluyordu. Gerektiğinde de onu her zamanki yeri olan yeraltı siyasetine döndürebilir.(bkz)
Ayrıca bir de Rusya’ya ABD’den gelen Berel Lazar ayarında Türkiye’de Mendy Chitrik var.
Onu da unutmayalım.
Not: Yazıda ki yorumların hepsini okuyucuya bırakıyorum.
İyi bayramlar…
Resim, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski ile Rusya’da CHABAD’ın kontrollünde olan, Yahudi Toplulukları Federasyonu (FJCR) Yönetim Kurulu Başkanı olarak görev yapan Haham Alexander Moiseyevich Boroda. Boroda, Başkan Vladimir Putin'i ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini destekliyor. (bkz)
(*)İnternet Araştırmaları Ajansı; Merkezi Sankt-Peterburg'da bulunan, internet argosunda Olgino'dan gelen trolller olarak bilinen bir şirket. Etki alanı ise Rusya'nın iş ve siyasi çıkarları adına çevrimiçi etki operasyonları yapıyor. Sahibi ise Rus iş insanı Yevgeni Prigojin olarak biliniyor.
(**) CHABAD; Yahudi dünyasında tam adıyla CHABAD-Lubavitch olan örgüt, bir tarikat gibidir. CHABAD, özellikle politik sosyal yardım faaliyetleri nedeniyle dünyanın en tanınmış, en çok yayılan ve en büyük Hasidik Harekettir. Çıkış yeri Polonya asıllı Haham Liadili Shneur Zalman Baruchovitch (1745-1812) tarafından 18. YY sonlarına (1775) doğru Rusya’da kurulmuş ve bütün Rusya’yı etkisi altına almıştır. CHABAD 1930'larda, hareket merkezini Rusya'dan Polanya’ya, II. Dünya Savaşının başlaması ile bu sefer de merkezini Amerika Birleşik Devletleri'ne taşıdı. Günümüzde ise merkez olarak ABD ve İsrail’i kullanıyor.
(***)Aliyah (İbranice: עֲלִיָּה), Yahudilerin diasporadan İsrail topraklarına göç etmesini ifade eden terim. Ayrıca "yukarı çıkma" olarak tanımlanan (Kudüs'e çıkma) ve "İsrail topraklarına geçerek Aliyah yapma" olarak tanımlanan durum, Siyonizm'in temel ilkelerinden birisidir.
