TÜRKİYE’NİN “Spin Doctor”’ları KİM?

Yazan Muammer KARABULUT

ABD ile İngiltere 2002 yılından itibaren, hala Türkçe’de karşılığı olmayan “Spin Doctor”(*) metotları ile Saddam rejimini devirmek için, “Irak’da  kitle imha silahı var.” diyerek  büyük bir yalana başvurdu. Saddam Hüseyin yönetiminin elinde olan bu silahlar, dünya için bir tehditti. İşte bu yalana, bugün Covid-19'da olduğu gibi o günlerde herkes inandı. 20 Mart 2003 tarihinde de Irak  TV’lerden verilen canlı yayın ile bombalandı. Saddam’ın idamını bütün dünyaya seyrettirdiler. Sonuçta tam sayısı bilinmeyen ama  yüz binlerce çoğu sivil insan öldü, 1.5 milyon insan da evini terk etti. Müslüman Saddam’da tekbir sesleri ile 30 Aralık 2006 tarihinde Kurban Bayramı’nın birinci günü idam edildi. İdam görüntüleri, savaş görüntülerinin verildiği gibi bütün dünyaya servis yapıldı. George Bush’da yeni yıl mesajı verdi.

Tarihler 2015 olduğunda, 2003 yılında Bush yönetiminin Irak'ı işgal edebilmek için, "Irak'ın kitle imha silahı var" diyerek gerçekleri yansıtmayan 93 sayfalık raporu ile Kongre'den izin aldığı resmen açıklandı. O dönem CIA'den alınan raporda bile, Saddam’ın kitle imha silahı ürettiğine ilişkin  yeterli delil yoktu. Üstelik bu durumu CIA 2002  yılında Bush yönetimine bildirdiği de ortaya çıktı.

Bugün de aynı,  “Spin Doctor” metotlarla ortaya atılan Covid-19 yalanı, o günlerde de, “Irak’ta kitle imha silahı var.” diyerek ortaya atılmıştı. İşte o dönem tespiti yapılan, o katil virüslerin ne söylediğine bakalım.

Tony Blair İngiltere Başbakanı 24 Eylül 2002, “Saddam'ın elinde kitle imha silahları var. Benim bu konuda en ufak bir şüphem bile yok. Hatta elindeki bu kirli silahlar 45 dakika içerisinde hazır hale getirilip askerlerimize karşı kullanılabilecek kadar geliştirilmiş durumda.”

Donald Rumsfeld, Savunma Bakanı  21 Aralık 2002, “Irak'ın elinde kitle imha silahı olup olmadığı konusunu artık tartışmaya bile gerek yok. Çok açık bir şekilde ortada ki Saddam Hüseyin kitle imha silahlarına sahip ve bunları kullanabilir.”

George Bush  ABD Başkanı 18 Mart 2003, “Şu ana kadar elde edilen istihbaratlar doğrultusunda hiç şüphe yok ki Irak rejiminin elinde hala en ölümcül silahlar bulunmakta.”

Bakanı Colin Powell ABD Dışişleri Bakanı 6 Şubat 2003, BM Güvenlik Konseyi'nde  Irak'ın füze ve menzilleri haritasını sundu. Harita, Saddam'ın Ankara'yı vuracak menzilde bir füzesi olduğunu gösterdi. Geliştirmekte olduğu söylenen başka bir füzenin ise İstanbul'u vuracak güçte olduğu söyledi. 

Aynı Colin Powell 14 Eylül 2004 tarihinde ise “Saddam'ın elinde kitle imha silahları bulunduğu yönünde BM'de yaptığım konuşma hatalıydı. Çünkü kusurlu ve yanlış istihbarata dayanıyordu.” dedi.

Condoleezza Rice ABD  Güvenlik Danışmanı 13 Şubat 2003, “Irak'ta var olduğunu bildiğimiz sinir gazı, kimyasal ve bakteriyolojik silahlar konusunda Saddam yönetimi 12 yıldan bu yana Birleşmiş Milletler denetçilerini yanıltıyor.”

Tommy Franks, ABD'li General  13 Nisan 2003, Ben Irak savaşı sırasında "İşte Saddam yönetiminin kitle imha silahı" şeklinde yorumlayabileceğim bir silahın izine rastlamadım.

Biranda bu kadar yalan gerçek gibi, inandırıcı bir biçimde topluma nasıl aktarılıyordu? O da, henüz Türkçe  tam karşılığını bulunmayan,  onlarca  “Spin Doctor” un Irak bulunmayan kitle imha silahları yalanında kullanıldığını öğrendik. Aynı metotlar bugün de Covid-19 ile kullanılmaktadır.

Spin Doctor halkla ilişkileri  aldatma sanatı olarak kullanma.  Doğruluğu kanıtlanmamış olmasına rağmen yalan-yanlış beyanları haber olarak kullanmak. Haberi kötüye ve çıkar için kullanma modeli ve tüm bunları yaparken de kendini olabildiğince nazik ve samimi göstermektir.

Spin Doctorun, ortalama bir basın sözcüsü, halkla ilişkiler uzmanı veya medya uzmanından çok daha öte meziyetlere sahip olan ve hizmet ettiği siyasi liderin, asistanı, arkadaşı ve hatta sağ kolu olduğunu da söyleyebiliriz.

Spin Doctorluğun bir siyasal iletişim stratejisi olmasının yanı sıra, medya tarafından kullanılan ya da medyanın da Spin için bir araç olarak kullanıldığı ve amaç için belirli raporlar veya istenmeden belirli eller tarafından servis edilen/sızdırılan dosyalarla da yapıldığı görülür. Örneğin, 2003 Irak Savaşı öncesi, İngiltere medyasında çıkan haberlerin tamamen önceden kurgulanan savaşa gerekçe bir -casus belli-arandığını göstermektedir.

Tabii ki Spin Doctorlar harekât başlamadan önce, dünya kamuoyuna  yalanlarını doğru olarak göstererek, yaptıkları işin ne kadar gerekli olduğunu kanıtlarıyla sunmaya başlarlar. Amaçlarına ulaşmak için ilk önce Spin Doctorlar  kamuoyunu medya aracılığı ile etkisiz ve eylemlerini haklı çıkartacak haberler yaparlar. Örneğin Irak Savaşı’nda yalan haberler ,  Fox News ile sağlanmıştır. Savaş başladığı gün, Fox News sabah saatlerinde,savaşın gerekçesi olan kurgulanmış haberi,  etrafında topladığı dört ünlü güvenlik uzmanıyla,  “Irak’ta 500 Nükleer başlık bulundu” manşetiyle, gerçek gibi sunmuştur.

ABD de 1. Körfez savaşını CNN’e, 2. Körfez savaşını ise Cumhuriyetçi muhafazakâr Fox’a verdi.

Hükümet tarafından,  “Irak’ın Kitle İmha Silahları” başlığıyla medyaya sürülen ve yayımlandığı dönemde –her nedense- hiç de şüphe uyandırmayan rapor, bugün özellikle Chilcot raporuyla “sahte dosya” olarak nitelendirilmektedir. Bu rapor, sonuç olarak Irak müdahalesini meşru göstermeye yardımcı olmuştur. Bu haliyle medya aracılığıyla Spin uygulanmıştır. Aslında kısmen de olsa İngiltere medyasındaki Irak Savaşına muhalif seslerin var olduğu da söylenebilirdi. Ne var ki “Saddam’ın İngiltere’nin çıkarlarını kırk beş dakikada bitirebilecek kitle imha silahlarına sahip olduğu” şeklinde medya tarafından öne çıkarılan korku dolu ve dehşet uyandıran tek bir ifade, raporun içeriğine dair tartışmaları geçersiz kılmıştı. Gerçeklerin bükümlendiği, çevrildiği, harmanlandığı, manipülasyonun ilke edinildiği faaliyetler bütünü olan Spinin, aynı zamanda bir karşı Spinide olduğu yine Irak Savaşı sürecinde İngiltere medyasında rastlanılmaktadır.

Savaşın başlatıcılardan ABD, hem dünya hegemonyası ve hem de savaşın bir numaralı aktörü olması sebebiyle sorumluğunun İngiltere’den daha fazla olduğunu bilerek, yalanı tüm dünyada yaygınlaştırmıştır. Spin faaliyetlerini daha kapsamlı tutmuş, İngiltere’de yayımlanan raporun benzerini hem ABD kamuoyuna sunmuş hem de dünya kamuoyunu ve özellikle de müttefiklerinden bir İslam ülkesi olan Türkiye’yi ve onun kamuoyunu da ikna etmek açısından Spin faaliyetlerini tüm dünyayı kapsayacak şekilde planlamış, yaygınlaştırmıştır.

ABD Dışişleri Bakanı Powell BM Güvenlik Konseyi'ne "Irak'ın füze ve menzilleri haritası" nı sunarken Saddamın  İstanbul’u dahi vurabilecek menzile sahip olduğunu belirtmiştir. Türkiye’de bu yalanlara hemen inanmış, yalnızca  bu tek cümle bile önemli bir kesimi inandırmaya yetmiştir.  

Burada kavram, medyanın gücünün farkında olan liderler, siyasiler ve gazeteciler dışında zeki ve bilgili bir ara sınıfın varlığını işaret etmektedir. Bu sınıf bilgiyi, hedef kitlesine, manipülasyonla yeniden düzenlenmiş-biçimlendirilmiş halde sunmaktadır.  Her ne kadar, sözcük olarak “eğirme, bükme, döndürme, çevirme” anlamlarına geldiğini, kavram olarak ise “Significant Progress in the News” deyiminin baş harflerinden oluştuğunu ve Türkçe karşılığının “Haberde Önemli İlerleme” olduğunu, bununla birlikte, algının politik çıkar lehine değiştirilmesini ifade ettiğini aktarmış olsak da, bütünün diğer parçası olan ‘Doctor’ teriminin ise, Spin’le karşılaştırıldığında, görece olumlu bir durumu düzeltebilir/değiştirebilir/uyarlayabilir, tehlikeli bir durumu bozulmaya uğratarak ve hatta onun sahtesini hazırlayıp yalan bildiride bulunma durumuna kadar götürebilen uygulayıcıyı tanımladığını da göz önünde bulundurmak zorundayız. Kısaca, “Doctor” terimini, yamacı, parçacı ve tahrifatçı olarak tanımlayıp özellikle Spini planlayarak, kasıtlı icra edenler için kullanabiliriz

Spin Doctor; dürüstçe iletişime girmektense bilgiyi eğri büğrü etmeyi, biçimini bozmayı, çarpıtmayı, saptırmayı, değiştirmeyi tercih etmekte bu nedenle de hedef kitlesi olan dinleyiciyi, izleyiciyi, seyirciyi aldatmaktadır.

Spin Doctorun en çok reklamcılar, anket yapanlar, halkla ilişkiler ve siyaset alanında kullanıldığı söyleyebiliriz. Spin Doctorlar her türlü yalanı doğru gibi sunma, doğruları eğirme  konusunda formatlanmış  uzman kişilerdir. Ama en önemlisi Irak Savaşı veya Dünya Sağlık Örgütü’nün Covid-19 yalanı gibi küresel konularda  bir üst akıl tarafından organizasyonun yapıldığı gerçeğidir.

Yapılması gereken ise yaşamın her alanında karşımıza çıkan yanıltıcı, bükülmüş doğrulara karşı sorgulayan ve eleştirel bir yaklaşım içinde olmak. Artık biliyoruz ki Spin Doctorlar en çok medyayı kullanıyor ve bizde yalanları  haber olarak dinliyor ve okuyoruz. Ve  Spin Doctorlar sayesinde de aslında insan ve toplum olarak yozlaşıyoruz.

Spin Doctorların uydurduğu  yalanların figüranı oluyor, adeta yalanlarının bağımlısı haline geliyoruz.

(*) Ali Embiye YILMAZ,  DİCLE ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ DERGİSİ, YIL: 2017 CİLT: 7, SAYI: 13 2003 “IRAK SAVAŞINDA SPIN DOCTOR ÖRNEĞİ”