TELEFERİK DİREĞİNİ KİM YAPTI?

Yazan Muammer KARABULUT

Antalya’daki teleferik kazası sonrası sorumlu tutularak yeni seçilen Kepez Belediye başkanı tutuklanınca, Türkiye’de çelik halatların üzerinde giden (ilkel olanlar hariç) kabinlerin tarihine, sayısına ve eğer varsa kazalarını araştırmak istedim.

Türkiye’nin 8.837 m uzunluğunda ilk teleferik hattı İnşaatı 1958 yılında başlamış, Cumhuriyetin 40. yılı olan 29 Ekim 1963 tarihinde Bursa’nın Uludağ’ına ulaşmak için açılmış.

Bursa Teleferiği İsviçreli şirket Von Roll Holding tarafından yapılmış  ülkenin en büyük kayak merkezi Uludağ’a yapılan teleferik hattı 29 Ekim 1963’te açılmış, 2014'de de  İtalyan şirket Leitner Ropeways tarafından altyapısı yenilenmiştir. Günümüzde bakım, onarım ve işletmesi Teleferik Holding A.Ş. tarafından yapılmaktadır.

Aşağıdaki cetvelde teleferik olan illerimiz, açılış tarihleri ve uzunlukları yer almaktadır.

Şimdi gelelim asıl konumuz olan teleferik kazalarına;

Önce Rize’deki meşhur ilkel teleferik kazalarından bahsedelim;

TÜRKİYE’DE EN BÜYÜK TELEFERİK KAZALARI RİZE’DE OLMUŞ

Rize’de 2016 – 2024 tarihleri arasında basına yansıyan 5 kaz olmuş bu kazalarda 4 kişi hayatını kaybetmiş 4 kişi de yaralanmış. Sistem ilkel olmasına rağmen hiçbirisinde direk devrilmemiş.

Rize’de 31 Mart 2016 tarihinde merkeze bağlı Veliköy Orta Mahalle'de yaş çay ve bahçedeki otları taşımak için kurulan ilkel teleferiğin vagonuna oturan Mustafa Kurt ve Onurcan Agun düşerek hayatını kaybetmiş.

Rize’nin Güneysu ilçesinde 3 Ekim 2020 tarihinde yörede 'varangel' olarak bilinen ilkel teleferiğin hareket etmesi ile halatına takılıp 25 metrelik yükseklikten düşen Özbekistan uyruklu Shakhnoza Yuldasheva (31), hayatını kaybetti.

Rize’de 12 Haizran 2022 Rize Rize'nin Çamlıhemşin ilçesinde yük taşımak için kullanılan teleferikten düşen iki kadından biri öldü, diğeri yaralandı.

Rize'de 11 Ağu 2022 tarihinde ilkel teleferiğin demirden yapılmış kabinin Hahif Yılmaz’a çarpması sonucu yaralananmış.

Rize'de 3 Nisan 2024 tarihinde yük taşımak için kullanılan teleferikten düşen 2 kadın yaralı olarak kurtulmuş. 

Rize’de yaşanan kazaların hiç birinde ilkel de olsa direklerde her hangi bir hasar oluşmamış.   

Sırada Türkiye’deki teleferik kazları var; İlk kaza ilk teleferiğin faaliyete geçtiği Bursa ilinde 19 Temmuz 2007 yılında olmuş. Kaza 1963 yılında faaliyete geçen teleferik değil kayak merkezindeki telesiyeje binen 2 kız öğrencinin bindiği kabin makaradan çıkınca öndeki kabine çarpmış ve buradaki 2 kızla birlikte 20 metreden vadiye düşmüşler. Kazada 1 kişi ölürken 3 kişi de yaralanmış.

Ankara'nın Yenimahalle ilçesinde 3 Mayıs 2017 tarihinde toplu taşıma amacıyla kullanılan teleferik istasyonundaki arızayı gidermek isteyen mühendise teleferik çarpıyor.  Yabancı uyruklu mühendis yaklaşık sekiz metre yükseklikten düşerek ağır yaralanıyor.

Antalya'nın Konyaaltı ilçesinde 7 May 2022 tarihinde teleferik istasyonunda teleferiğe ait kabinlerin bakım çalışmalarını yapan Enes Temel, yaklaşık 30 metre yükseklikten düşerek yaşamını kaybetmiş.

Yani Türkiye’de 29 Ekim 1963 - 9 Mart 2024 tarihleri arasında 22 teleferik işletilmeye açılmış. Bunlardan 17 sırada yer alan Antalya’daki “Tünektepe Teleferiği” 13 Nisan 2024 tarihinde taşıyıcı direğin vidaları gevşeyince ve/veya başka nedenlerden dolayı kabine çarpası sonucu Memiş Gümüş yaşamını yitirirken, Özlem Şahin, Kaan Akgün, Fatih Gümüş, Keziban Çapar Gümüş, Lütfullah Kerim Gümüş, Herdem Eyüpoğlu ve Kırgızistan uyruklu Akmaral Abdyldaeva'nın yaralandığı belirlenmiştir. 

Tünektepe Teleferik Tesisi ihalesi 22 Nisan 2013 tarihinde il özel idare tarafından yapılmış. İdare  kapatılınca Antalya Büyükşehir Belediyesi’ne geçmiş ve Belediyeye ait ANET A.Ş tarafından işletilen tesis 6 Şubat 2017 tarihinde deneme aşamasından sonra TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası ve Makine Mühendisleri Odası tarafından 12-13 Aralık 2016'da incelenmiş, 16 Ekim 2017'de mevcut durumunun korunması koşulu ile çalıştırılması uygun görülmüş ve 8 Kasım 2017 tarihinde de ruhsat verilmiş. Aradan yedi yıl geçince de taşıyıcı ana direkteki hatalardan dolayı kaza meydana gelmiş. Burada ki hadise taşıyıcı direği yapan firmanın, bu direk konusunda ki referansları ve varsa teknik şartnameye uyulup uyulmadığıdır.

Onun için, bu ihaleyi 2013 yılında yapanlar ve alan firmanın kayıtlarına bakmak gerekiyor. Havadan tellerle taşıma sistemlerinde en önemli hadise, inşaatın temelleri gibi önce direkler gelmektedir. Eğer Türkiye’de 1963 yılının şartlarında yapılan Bursa Teleferiği, 1974 yılında yapılan Balçova teleferiği ve 1993 yılında yapılan Maçka-Taşkışla teleferiğinin direklerinde bir sorun çıkmamışta 50 yıl sonra yapılan teleferikte sorun çıkmışsa asıl  sorun direği yapan firmada aranmalı.

O zaman, o firmanın teklifine ve kullandığı malzemelerin tek tek incelenmelidir. İşte o inceleme yapılırken,  ilk ihaleyi alan şirket batınca veya taahhüdünü yerine getiremeyince, ihale bedeli 7 milyon 320 bin TL olan teleferik projesini  6 milyon 950 bin TL teklif veren merkezi Urfa’da bulunan, daha önce teleferiğin “T”si ile ilgili referansı bulunmayan Osman Ulaç İnşaata verilmiş. Ama direği yapan teleferik projelerinde referansı olan S.T.M mi yoksa ikinci ihaleyi üstlenen Osman Ulaç mı onu bilmiyorum.

Teleferik ihalesinin ilkinde S.T.M Sistem Teleferik Montajı Tur. Ve İnş. San.Tic. A.Ş & Yapıkur İnşaat San. Tic. A.Ş. Ortak Girişimi (Türkiye), Doppelmayr Seilbahnen GmbH (Avusturya), Bartholet Maschinenbau AG (İsviçre) ve Leitner AG/SpA (İtalya) katılmış. Özel idare 9 milyon 800 bin TL’ye S.T.M Sistem Teleferik ve diğer ortağına(bkz) İhale edilmiş.

Teleferiğin temel atma törenine Milli Savunma eski Bakanı ve AKP Antalya Milletvekili Vecdi Gönül, Vali Ahmet Altıparmak, Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Akaydın, İl Özel İdaresi Genel Sekreteri Faruk Karaçay ve diğer protokol üyeleri katılmış.

Teleferiğin açılışı ise Şubat 2017 yılında, “Türkiye’nin en ucuzu” diyerek dönemin AKP’li Belediye Başkanı Menderes TÜREL tarafından açılmış. Açıldığı gün TÜREL, “Bizim teleferiğimiz yaklaşık 1706 metre uzunluğunda, 3 bin 604 metre kablo uzunluğu var. 36 kabini var. Hepsi 8 kişi kapasiteli. Saatte 1200 kişi taşıyabiliyor. 9 dakikalık süre içinde 605 rakıma Tünektepe’ye ulaşılabiliyor. Bugün itibariyle deneme sürüşleri tamamlandı. Antalyalıların hizmetine açılıyor. Resmi açılışı önümüzdeki hafta Başbakanımızın katılımıyla olacak.” diye konuşmuş.

O zaman, eğer ülkemizde 1963-2024 tarihleri arasında ilkel veya standart tel üzerinde giden kabinler arasında direk bağlantılarındaki vida boşalması gibi bir neden olarak da gösterilen bir kaza ilk kez oluyorsa suçlu; o ihaleyi yapanlar, o ihale sonucu teleferiği yapan firmalar ve o teleferiğe ruhsat vererek çalıştıranlardır.

Ayrıca ülkemizde en çok kazaya neden olan Rize’deki ilkel teleferiklerin taşıyıcı direklerinde de kazaya neden olan bir imalat hatası yok. Yok olan diğer bir husus da Türkiye’de teleferik konusunda uzman ve yetkin kuruluşların olmamasıdır.

Tutuklanan kişinin en büyük hatası ve tutuklanmasına neden olan ise AKP’den CHP’ye geçmesi, bir de Kepez gibi bir yerde seçimi CHP adına kazanması gözüküyor.