TEKNOLOJİDE BAĞIMLILIK

21 Mayıs 2021 Cuma 19:14

Yazan Adnan KALKAN, Psikoloji Bilimi Uzmanı, Sosyolog

Teknoloji sıkça kullandığımız bir kavram olması ile birlikte içeriği ve gelişimi ile ilgili net bir bilgiye sahip olmadığımız bir kavramdır. Günlük hayat içerisinde sık sık kullanılmasına rağmen içeriği konusunda kavramsal kargaşa yaşadığımız bir kavramdır. Teknolojik kavramlar net sınırlarla çizilmediğinden dolayı birbiri ile iç içe girmiş ve yaşam tarzımıza etki etmiştir.

Teknoloji tarihsel süreci insanlık tarihinin başlangıcı ile aynıdır. Hz. Âdem ile birlikte taşların şekillendirilmesi, bakır ve demirin işlenmesi, endüstri devrimi ile birlikte buhar gücünden faydalanılması ve nihai sonuçta günümüz ileri düzey teknoloji üretimine kadar devam etmiştir. Yani teknoloji tarihi insanlık tarihi ile eşdeğerdir denebilir.

Günümüzde ise teknoloji kavramı üst düzey bilimsel bilgi ve tekniklerle kaliteli ve nitelikli üretimler şeklinde algılanmaktadır. Gerek telefon, bilgisayar, tablet gibi elektronik aletler ve uygulamaları gerekse ekonomik sosyal ve kültürel anlamda kullanılan önemli bir kavramdır teknoloji.

Teknoloji hem fen bilgisi, matematik ve kültür gibi disiplinlerden üretilen kavramları ve yeterlikleri işe koşan bir bilgi türüdür hem de araç ve gereçleri ve var olan potansiyeli kullanarak belirli bir gerekliliği ortadan kaldırmak ya da bir problemin çözüme kavuşması için gerekli olan bilginin dünya toplumlarının hizmetine sunulmasıdır (Yılmaz ve Aydın, 2013).

Ayrıca teknoloji insanların yani toplumun istek ve ihtiyaçlarını karşılamak için yapılar araçlar ve sistemlerin geliştirildiği bütün bir süreçtir.

18 yüzyıla doğru dünyada teknolojik anlamda çok önemli bir süreç başlamış, bilim ve teknoloji alanındaki ilerleme ve gelişmeler bütün bir topluma etki etmeye başlanmış ve toplumu dahi şekillendirmeye başlamıştır. Nitekim bilim, teknoloji ve sosyal hayat birbiriyle iç içe geçmiş önemli kavramlardır. Teknolojinin insan hayatını kolaylaştırması ile birlikte baş döndürücü gelişmesi ile insanlara çeşitli zararları ve olumsuzlukları beraberinde getirmesi tartışmaları da teknoloji ile birlikte gelişmeye başlamıştır. Nitekim insan hayatını kolaylaştırması olumlu yönde bir gelişim iken olumsuz yönde ki gelişimi ise sağlık başta olmak üzere birçok alanda zararı da söz konusu olduğu tartışmaları süregelmektedir. Ayrıca teknolojinin gelişmesi, insanın bilgi edinmesi ve kendini geliştirmesi açısından olumlu bir gelişim iken yine teknoloji bağımlılığı olumsuz bir gelişme olmuştur.

Teknolojinin hayatımıza girdiği ilk günden bu güne kadar neredeyse her haneye ulaşmayı başaran televizyonun toplum tarafından benimsenmesi 26 yılı alırken, kişisel bilgisayarların benimsenmesi 15 yıl, internetin günlük yaşama girecek şekilde benimsemesi ise sadece 7 yıl gibi kısa bir süreyi almıştır. Bu örneklere ek olarak diğer çarpıcı bir sonuç da radyonun 50 milyon kişiye ulaşmasının 38 yıl sürmesi, televizyonun 50 milyon kişiye ulaşmasının 13 yıl sürmesi ve internetin 50 milyon kişiye ulaşmasının ise sadece 4 yıl almış olmasıdır (Akt: İlhan, 2006).

Teknolojik aletlerin bu kadar uzun sürede toplum tarafından kabul edilmesi ile birlikte kültürel değişimlerin değerlerin bakış açısının ve psikolojik anlamda değişiminin de uzun süre alması ile birlikte toplumu ciddi anlamda değiştirdiği yadsınamaz bir gerçektir. Öyle ki günümüzde teknoloji her alanda ve her anlamda iktidarını ilan etmiş ve toplumu eviren çok önemli bir konuma gelmiştir.

Teknoloji Bağımlılığının Sebepleri

İnsani ilişkiler kurma ve sürdürme hususunda iyi olmama
İçe kapanık ve asosyal olma
Sosyal ilişkilerinde kendini ifade ederken güçlük çekme
Toplum tarafından dışlanma, yalnız kalma
Aile içi problemler yaşama ve kaliteli vakit geçirememe
Bakım verenlerinin veya aile bireylerinin teknolojiden doğru bir şekilde faydalanmadığı çocuklar
Bireyin sosyalleşebileceği arkadaş çevresinin veya ortamının olmaması
Arkadaş çevresinin olumsuz özellikler sergilemesi ve çeşitli bağımlılıklarının oluşu
Spor, sağlıklı yaşam ve birebir insani münasebet geliştirebilecek ortamlardan uzak olma
Akademik başarısı düşük olma
Sosyal kabul görme zorunluluğu ve kaygısı olmadan fikirlerin ve duyguların dilediğince dışavurumunun sağlanması
Sosyal mecralarda kendini dilediği gibi tanıtabilme şansının oluşu
Dilediği zaman ilişkisini kesebileceği bağlar kurması ve gerçek ilişkilere nazaran daha az riskli birliktelik imkânı vermesi
Yer, mekân, zaman kısıtlaması olmadan dilediği kişi ile dilediği zaman, dünyanın öbür ucunda da olsa iletişime geçebilme imkânı oluşu
Eğlence, oyun ve keyif verici imkânların gerçek yaşama kıyasla daha uygun ve erişiminin kolay oluşu
Ortak zevkleri, duygu ve düşünceleri paylaştığı bireylerle kolay iletişime geçebilme şansının oluşu
İfade özgürlüğü (https://insamer.com/tr)

Teknoloji Bağımlılığı Belirtileri

Teknoloji bağımlılığına yakalanan bireylerde belli başlı belirtiler ortaya çıkar.

Tok (2019) çalışmasına göre, teknoloji bağımlılığında ortaya çıkan belirtiler aşağıda belirtilmiştir;

Kısa süreliğine kullanacağını söyleyerek saatler harcamak,
Çevredekilere interneti ve teknolojik araçları kullanma zamanıyla ilgili yalan söylemek,
Uzun zamanlı bilgisayar kullanımından neden olduğu fiziksel sorunların oluşması,
İnsanlarla yüz yüze iletişim kurmak yerine internet üzerinden konuşmayı tercih etmek,
İnternete zaman geçirmek için günlük ihtiyaçları ve görevleri yerine getirmemek,
Bilgisayarını başında çok uzun zaman geçirildiği için suçluluk hissi duymak, aynı zamanda bu davranıştan zevk almak,
Bilgisayardan uzak kalındığı zaman huzursuz ve amaçsız hissetmek,
Bilgisayarın başında geçirilen zamanın geç saatlere kadar sürmesi.

Ayrıca Kutlu (2019) Yeşilay (2017)’dan aktardığına göre;

Teknoloji Bağımlılığının göstergesi olarak aşağıdaki davranışlar bağımlılığın göstergesi olmaktadır:

Teknoloji araçlarıyla harcanan sürenin çoğalması
Teknolojiden belirli süre uzak kalınca huzursuzluk, öfke sıkıntı uykusuzluk gibi yoksunluk gibi süreçlerin ortaya çıkması
Psikolojik, sosyal, adli ya da fiziksel bir sıkıntı oluşturmasına rağmen teknolojinin kullanımının sürdürülmesi
Teknoloji kullanırken zamanın yönetimini sağlayamamak
Planlanandan daha fazla teknoloji karşısında kalınması
Zamanının büyük çoğunluğunun fiilen ya da zihnen teknolojiyle geçirilmesi
Teknolojiyi kullanırken kişinin rutin olarak yaptığı eylemleri (iş,aile,okul gibi) yerine getirememesi örnek olarak verilmektedir.

Teknoloji Bağımlılığı Riskli Gruplar

- Çocuklar
- Ergenler
- Ailede ve yakınında başka bağımlılık çeşidi olanlar
- Fiziksel ve/ya psikolojik/ruhsal sorunlar yaşayanlar
- Aile içi iletişimin zayıf olduğu ortamlar